در مقایسه با کشورهای اروپایی هزینه های درمانی در ایران ، ۳۵ درصد  کشورهای اروپای غربی است. حتی در مقایسه با کشور ترکیه هزینه های درمانی ایران ۵۰ درصد  هزینه های درمانی آن کشور می باشد . به همین دلیل ایران همواره به عنوان یک قطب گردشگری سلامت در منطقه مطرح می باشد. در حقیقت ایران جاذبه های زیادی برای توریسم درمانی دارد. یکی از جاذبه ها و امتیازات ایران برای توریسم درمانی در حوزه آب درمانی است، به طوری که در حال حاضر بیش از ۱۰۰۰ چشمه آب معدنی شناسایی شده است . قیمت ارزان خدمات پزشکی به نسبت دیگر کشورهای منطقه از جمله دیگر مزایای ایران برای فعالیت در حوزه توریسم درمانی محسوب شده است. اما; به دلیل نبود نظام جامع و هماهنگ توریسم درمانی کشور و باتوجه به اینکه این بیمارستان ها درحال حاضر موظف نیستند تعداد بیماران خود را به وزارت بهداشت گزارش کنند، آمار دقیقی از بیماران خارجی که در ایران درمان می شوند، وجود ندارد. آمار دقیقی از کسانی که به قصد معالجه یا استفاده از مراکزی مانند مراکز آب درمانی به ایران سفر می کنند نیز وجود ندارد، اما به گفته مسوولان معمولا سالانه ۲۰ هزار گردشگر از اتباع حاشیه خلیج فارس و عراق، به قصد درمان به شهرهای مختلف ایران سفر می کنند . درمان بیماری هایی نظیر ناباروری، جراحی پلاستیک و زیبایی و همچنین کاشت دندان و جراحی لثه، مهمترین جاذبه های درمانی ایران برای خارجی ها است و اکثر مراجعه کنندگان به مراکز درمانی ایران از کشورهای منطقه هستند .  وجود چند سازمان تصمیم گیر درباره توریسم درمانی، ضرورت ایجاد یک ساختار و نظام جامع برای توریسم درمانی را ضروری می کند . هر یک از دستگاه های دست اندرکار در این موضوع دیدگاه ها و مطالباتی دارند که نبود یک نظام جامع برخی از این دیدگاه ها را دچار تعارض می کند . یکی دیگر از تسهیلات موردنیاز برای افرادی که برای درمان به کشور سفر می کنند، داشتن ویزای درمان است تا بتوانند بدون طی تشریفات وارد کشور شوند.از سوی دیگر وضع قوانین مشخص، نظارت دستگاه های مسوول بر امر توریسم درمانی کشور و پاسخگویی دستگاه های رسمی در قبال این موضوع را تسهیل می کند . با وجود این قوانین مشخص، بیمارستان ها موظف به ارائه آمار بیماران خارجی خود می شوند و وجود این آمار برنامه ریزی را برای دستگاه های مسوول امکان پذیر می کند . ایجاد تسهیلاتی که بیماران بتوانند دوران نقاهت پس از بیماری خود را به گردش در ایران بپردازند نیز از جمله مواردی است که نیاز به هماهنگی دستگاههای مسوول و ساخت مکان ها و مجتمع های خاص دارد . علاوه بر نیازهای مورد اشاره، مراکز آب درمانی و چشمه های آب گرم طبیعی کشور نیز جهت جذب توریست نیاز به سرمایه گذاری های ویژه ای دارند زیرا این چشمه ها با وضعیت فعلی نمی توانند موفقیت چندانی در جذب گردد.

یکی از جاذبه ها و امتیازات ایران برای توریسم درمانی در حوزه آب درمانی است، به طوری که در حال حاضر بیش از ۱۰۰۰ چشمه آب معدنی شناسایی شده است . قیمت ارزان خدمات پزشکی به نسبت دیگر کشورهای منطقه از جمله دیگر مزایای ایران برای فعالیت در حوزه توریسم درمانی محسوب شده است. اما; به دلیل نبود نظام جامع و هماهنگ توریسم درمانی کشور و باتوجه به اینکه این بیمارستان ها درحال حاضر موظف نیستند تعداد بیماران خود را به وزارت بهداشت گزارش کنند، آمار دقیقی از بیماران خارجی که در ایران درمان می شوند، وجود ندارد. آمار دقیقی از کسانی که به قصد معالجه یا استفاده از مراکزی مانند مراکز آب درمانی به ایران سفر می کنند نیز وجود ندارد، اما به گفته مسوولان معمولا سالانه ۲۰ هزار گردشگر از اتباع حاشیه خلیج فارس و عراق، به قصد درمان به شهرهای مختلف ایران سفر می کنند . درمان بیماری هایی نظیر ناباروری، جراحی پلاستیک و زیبایی و همچنین کاشت دندان و جراحی لثه، مهمترین جاذبه های درمانی ایران برای خارجی ها است و اکثر مراجعه کنندگان به مراکز درمانی ایران از کشورهای منطقه هستند .  وجود چند سازمان تصمیم گیر درباره توریسم درمانی، ضرورت ایجاد یک ساختار و نظام جامع برای توریسم درمانی را ضروری می کند . هر یک از دستگاه های دست اندرکار در این موضوع دیدگاه ها و مطالباتی دارند که نبود یک نظام جامع برخی از این دیدگاه ها را دچار تعارض می کند . یکی دیگر از تسهیلات موردنیاز برای افرادی که برای درمان به کشور سفر می کنند، داشتن ویزای درمان است تا بتوانند بدون طی تشریفات وارد کشور شوند.از سوی دیگر وضع قوانین مشخص، نظارت دستگاه های مسوول بر امر توریسم درمانی کشور و پاسخگویی دستگاه های رسمی در قبال این موضوع را تسهیل می کند . با وجود این قوانین مشخص، بیمارستان ها موظف به ارائه آمار بیماران خارجی خود می شوند و وجود این آمار برنامه ریزی را برای دستگاه های مسوول امکان پذیر می کند . ایجاد تسهیلاتی که بیماران بتوانند دوران نقاهت پس از بیماری خود را به گردش در ایران بپردازند نیز از جمله مواردی است که نیاز به هماهنگی دستگاههای مسوول و ساخت مکان ها و مجتمع های خاص دارد . علاوه بر نیازهای مورد اشاره، مراکز آب درمانی و چشمه های آب گرم طبیعی کشور نیز جهت جذب توریست نیاز به سرمایه گذاری های ویژه ای دارند زیرا این چشمه ها با وضعیت فعلی نمی توانند موفقیت چندانی در جذب گردد.

گردشگری سلامت در ایران با وجود کیفیت بالای خدمات درمانی و قیمت ارزان، به علت نبود تبلیغات مناسب، هنوز جایگاه خود را در بازار نیافته است و گام‌های نخست را طی می‌کند. در حالی‌که دولت بر اساس برنامه‌ریزی‌های خود باید تا پایان برنامه چهارم توسعه ۳۰ درصد از نیازهای درمانی کشور را از طریق صدور کالا، خدمات پزشکی و توریسم درمانی فراهم کند. دراین میان ایران رقبای مهمی نیز در منطقه دارد. از جمله رقبای مهم ایران در حوزه خلیج‌فارس می‌توان اردن و دبی را نام برد. کشور اردن سالانه ۵۰۰ میلیون دلار درآمد ارزی از توریسم درمانی دارد. دبی از چند سال پیش شهرهای سلامت را راه‌اندازی کرده و با برخی از دانشگاه‌های معتبر دنیا برای توسعه این مراکز قرارداد بسته است. اما این آغاز راه است. طبق استراتژی‌های تعریف شده که قرار است اعتباری برابر با ۱۶ میلیارد درهم دبی به بخش توریسم درمانی اختصاص یابد. دبی می‌کوشد هسته قدرتمندی برای ارتقای این بخش ایجاد کند. این طرح شامل تقویت شبکه‌های موجود تسهیلات درمان و سلامت و نیز ایجاد زیر ساخت‌های مدرن و مرکز معتبر و بزرگی از متخصصان سلامت ومهارت‌های درمانی با اعتبار توریستی در دبی است. طبق این طرح، قرار است ضمن برقراری ارتباط با بازارهای گسترده جهانی و تحقیق در باره نخستین اقدامات در راستای طرح استراتژیک دبی ۲۰۱۵ ، با مسیریابی و طرح عملی برای توسعه، مراحل آغازین این طرح عملی شود. توریسم پزشکی در سال ۲۰۱۰ درآمدی بالغ بر ۷ میلیارد درهم برای امارات داشته است. ایران در سال ۸۳ تقریبا ۱۲ هزار بیمار خارجی پذیرش کرده است که این میزان در سال ۸۴ به ۱۷ هزار و پانصد نفر رسید ولی متاسفانه آمار قابل استناد از درآمدهای حاصل از جذب توریسم درمانی در سال‌های اخیر در ایران وجود ندارد. با این حال چالش اصلی فراروری گردشگری درمانی ایران، نبود مدیریت یکپارچه در این حوزه است و از آن‌جایی که چنین ایده‌ای در ایران تقریبا نو تلقی می‌شود، به نظر می‌رسد تهیه طرحی که به این مسئله به طور همه جانبه بپردازد و نیز تجارب کشورهای دیگر در این خصوص را مطالعه کند، به سیاست گذاران کمک خواهد کرد تا برای جذب توریسم پزشکی و توریسم درمانی با رویکردی علمی و بومی قدم بردارند. مطابق با گزارش آماری که از گردشگران ورودی به ایران بدست آمده نیز مشخص شده که انگیزه ی مسافران برای درمان در ایران بسیار بالا بوده و در سال ۱۳۹۵ حدود ۵۰۰ میلیون دلار از این طریق درآمد برای کشور حاصل شده است که نیم درصد از سهم جهان را شامل می شود.

تاریخچه گردشگری سلامت و توریسم درمانی در ایران و جهان به قرن‌ها پیش بازمی‌گردد. خیلی قبل‌تر از آن‌که مردم برای عمل‌های قلب، جراحی‌های پلاستیک و یا زیباسازی دندان‌ها طی فقط چند ساعت به سراسر دنیا سفر کنند. می‌توان گفت که قدمت گردشگری سلامت در ایران و جهان به اندازه عمر علم پزشکی است. ما مروری بر تاریخچه‌ی مدیکال توریسم از دیروز تا امروز داشته‌ایم که نتیجه‌ی آن را در این پُست برای شما منتشر کردیم. این خط زمانی نشان می‌دهد هر زمان که درمان پزشکی در دسترس نبوده‌ است، در هر مکان و هر دوره تاریخی، افراد بیمار و آسیب‌دیده برای دریافت خدمات درمانی دست به سفر می‌زدند.بسیار پیش از آنکه افراد به فکر سفر درمانی به سایر کشورها بیافتند چیزی در حدود 4000 سال قبل از میلاد مسیح، تاریخ نگاشته شده سفر درمانی به سایر کشورها توسط بشر به ثبت رسیده است. در حقیقت می توان گفت قدمت سفر به منظور درمان به اندازه قدمت خود پزشکی ، درمان و داروهای درمانی است. در این مقاله قصد داریم تاریخچه گردشگری سلامت را شرح دهیم.

تاریخچه گردشگری سلامت در جهان

دوران باستان
بسیاری از تمدن‌های باستانی همچون ایران با اثر شفابخش چشمه‌های آب گرم معدنی آشنا بوده‌اند. در ادامه به بررسی وضعیت مدیکال توریسم در برخی از این تمدن‌ها پرداخته‌ایم:

سومر
سومری‌ها در حدود ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح یکی از اولین مجموعه‌های شناخته شده سلامت را در اطراف چشمه‌های آب گرم بنا کردند. این مرکز سلامتی شامل معابد باشکوه در کنار استخرهای جاری بود.

سوئیس
طی عصر برنز در حدود ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح قبیله‌هایی در سنت موریتز کنونی در کشور سوییس، به فواید نوشیدن آب چشمه‌های معدنی غنی از آهن و آب‌تنی در آن چشمه‌ها پی بردند. همان لیوان‌های برنزی که آن‌ها برای نوشیدن این آب‌ها استفاده می‌کردند در چشمه‌های آب گرم فرانسه و آلمان نیز یافت شده است. این موضوع می‌تواند نشانه وجود گردشگر سلامت در میان این تمدن‌ها باشد.

یونان
یونانی‌ها اولین کسانی بودند که زمینه را برای ایجاد یک شبکه وسیع توریسم پزشکی آماده کردند. آن‌ها به احترام آسکِلِپیوس، خدای درمان و پزشکی، معابد آسکِلِپیوس را بنا نهادند که به یکی اولین مراکز سلامتی جهان بدل شدند. مردم از همه‌جا به این معابد سفر می‌کردند و درمان بیماری‌های خود را در این معابد می‌جستند. 300 سال پیش از میلاد مسیح، معابد درمانی دیگری در قلمرو یونان ظهور یافتند. یکی از آن‌ها اپیداروس نام داشت و بیشترین شهرت متعلق به این مرکز بود که دارای یک زورخانه، مزرعه مار، معبد رویا و حمام آب گرم بود. از دیگر معابد دارای اسپا می‌توان به محراب زئوس در المپ و معبد دلفی اشاره کرد.

هند
در هند نیز زمانی که یوگا و طب آیورودیک در حال محبوب شدن بود، تاریخ توریسم پزشکی به آرامی در حال شکل گرفتن بود. از ۵۰۰۰ سال پیش، موج گردشگران سلامت و شاگردان معنوی به سمت هند سرازیر شد تا با فواید این روش‌های درمانی جایگزین آشنا شوند.

روم
زمانی که روم به یک قدرت جهانی تبدیل شد، حمام‌ و چشمه‌های آب گرم که ترمی (thermae) نامیده می‌شدند بوجود آمدند و در بین اشراف محبوب شدند. این حمام‌ها نه فقط جنبه درمانی، بلکه برای ثروتمندان و اشراف کارکردی تجاری و اجتماعی نیز داشتند.

قرون وسطا
با سقوط تمدن روم، آسیا همچنان مقصد برتر توریسم پزشکی باقی ماند. معابد راه را برای بیمارستان‌ها که به مسافرین در جستجوی درمان، خدمات کلینیکی ارائه می‌دادند، باز کردند. این مراکز در تاریخ گردشگری سلامت ثبت شده‌اند. در ژاپن، چشمه‌های آب گرم معدنی که اونسن نامیده می‌شدند بخاطر داشتن خواص درمانی در این کشور محبوب شدند. جنگ‌جویان خیلی سریع جذب این چشمه‌ها شدند و از آن‌ها برای کاهش درد، بهبود زخم‌ها و رفع خستگی ناشی از جنگ‌ها بهره می‌بردند. در بسیاری از کشورهای اسلامی سیستم‌های مراقبت سلامت پایه‌گذاری شد که به خارجی‌ها نیز خدمات ارائه می‌کردند. در سال ۱۲۴۸ میلادی، بیمارستان منصوری در قاهره بنا شد که به یکی از بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین بیمارستان‌های جهان در زمان خود بدل گردید. با ظرفیت اسکان ۸۰۰۰ نفر، این بیمارستان مقصد درمان مسافرین خارجی از هر نژاد و مذهب بود.
دوران رنسانس
دوره رنسانس از قرن ۱۴ تا ۱۷ میلادی ادامه داشت و نه تنها تبلور نوزایی در هنر و فرهنگ در اروپا و انگلستان بود، بلکه دوره‌ای بود که گردشگری سلامت نیز شکوفا شد. در سال ۱۳۲۶ میلادی، زمانی که چشمه‌های آب گرم سرشار از آهن در منطقه کشف شدند روستایی به نام شهر آب‌ها (Ville d’Eaux) در سراسر اروپا مشهور شد. افراد برجسته‌ای همچون پیتر بزرگ (تزار روسیه) و ویکتور هوگو از این اقامت‌گاه‌های سلامتی دیدن می‌کردند. کلمه اسپا که از عبارت «سلامت از طریق آب» به رومی ( Salude per aqua) گرفته شده است اولین بار در این‌جا استفاده شد. در قرن شانزدهم، افراد ثروتمند و نخبه اروپا بار دیگر حمام‌های رومی را کشف کردند و سفر را به شهرهای توریستی دارای اسپا آغاز کردند. از جمله این شهرها می‌توان سنت موریتز، شهر آب‌ها، بادِن-بادِن، آخن و بث در انگلستان اشاره کرد. شهر بث در انگلستان از حمایت سلطنتی بهره می‌برد و در سراسر دنیا شناخته شده و مشهور بود. این شهر به مرکز سلامتی و تفریح‌گاه مشاهیر و افراد ثروتند بدل شد. مشهورترین گردشگر سلامتی که لازم است نام او در تاریخ توریسم پزشکی ذکر شود میشل دو مونتنی است. دو مونتنی مبدع فرانسوی مقاله بود و او را پدر سفرهای لوکس می‌دانند. وی اولین راهنمای اسپای ثبت شده در تاریخ توریسم پزشکی را نوشته است.
دوران پس از رنسانس
در اواخر دوران رنسانس، اشراف از تمام اروپا به شهر بث می‌رفتند تا از خواص درمانی و شفابخش آن بهره‌مند شوند. در سال ۱۷۲۰، شهر بث اولین شهر انگلستان بود که سیستم فاضلاب سرپوشیده داشت و در این زمینه سال‌ها از لندن جلوتر بود. این شهر مزایای اقتصادی، اجتماعی و فناوری فراوانی دریافت ‌می‌کرد. جاده‌ها سنگفرش شده بودند، خیابان‌ها روشنایی داشتند، هتل‌ها و رستوران‌ها زیباسازی شده بودند. و همه این‌ها فقط بخاطر گردشگری سلامت بود. کشف سرزمین جدید مقاصد جدیدی را برای گردشگران سلامت اروپایی فراهم آورد. در طول قرن هفدهم، استعمارگران انگلیسی‌ و هلندی‌ شروع به ساختن کلبه‌های چوبی در کنار چشمه‌های آب معدنی سرشار خواص درمانی کردند. لازم به ذکر است که در این زمان، بومیان امریکایی دنیای جدید در هنر شفا ماهر و چیره‌دست بودند. دانش طب گیاهی آن‌ها بی‌نظیر بود و با طب گیاهی اروپا، آسیا و افریقا رقابت می‌کرد.

۲۰۰۷ و پس از آن
تعداد گردشگران سلامت هر ساله رو به افزایش است. طی چند سال گذشته، شرکت‌های بیمه و مراقبت سلامت زیادی برون‌سپاری درمانی را در دستور کار خود قرار دادند. آنها به مشتریان خود این امکان را می‌دهند تا برای درمان‌های غیراورژانسی و جراحی به کشورهای دیگر سفر کنند، و بسیاری دیگر درمان در کشورهای دیگر را نیز تحت پوشش درمان خود قرار دادند. طبق اعلام مجله‌ی گردشگری سلامت در سال 2016 بیش از 11 میلیون نفر به دنبال مراقبت‌های سلامتی مقرون به صرفه، از مرزهای ایالات متحده عبور کردند. در گزارش اخیر ویزا و اقتصاد آکسفورد نیز بیان شده که این رقم برای یک دهه آینده هر سال تا 25 درصد رشد خواهد کرد زیرا پیش‌بینی می‌شود که رقابت برای گردشگری سلامت در جهان بین کشورها شدت بگیرد.

انگلیس: ورود به انگلستان برای درمان پزشکی از طریق ویزا درمانی باید اذعان کنیم که انگلستان به واسطه چندین صد ساله در امور تحقیقاتی و پزشکی و پشتوانه علمی پژوهشی که مرهون حضور دانشگاه‌ها پزشکی تراز اول جهان در این کشور می باشد و پیشرو در خدمات پزشکی و درمانی بیماری‌های خاص می باشند. به گونه ای که هزاران بیمار از تمام نقاط جهان برای امور درمانی به کشور انگلستان وارد می شوند. و جهت درمان این بیماران که امار حاکی از این است که سلامت و شادابی خود را دریافت و به سوی خانواده بازگشتند نشان می دهد.

آلمان: کشور آلمان، از مجهزترین و تخصصی‌ترین مراکز پزشکی معتبر بهره‌مند می باشد. در شهر هامبورگ و هانوفر آلمان، دو قطب بزرگ درمانی در اروپا هستند. این دو شهر دارای بیش از ۴۸ بیمارستان و ۳۲ کلینیک فعال دارد که جمعا مجهز به ۱۶ هزار تخت خواب می‌باشد. در شهر هانوفر، مطب پروفسور مجید سمیعی دایر می‌باشد. در کشور آلمان خدمات پزشکی جراحی عمومی، جراحی مغز و اعصاب، داخلی، جراحی زنان، ارولوژی، جراحی ارتوپدی و پروتز (ارتوپدی فنی) ارائه می شود.

سوئد: جزو کشور های کم هزینه برای اخذ ویزای پزشکی می باشد. کشور سوئد شرایط مناسبی را برای مهاجران که برای مقاصد درمانی و پزشکی مراجعه می کنند؛ در نظر گرفته است. شما در این کشور می‌توانید از مترجم برای انجام امور اداری و کار های شخصی خود استفاده کنید. همچنین یک سری خدمات مشخص شده برای کودکان و نوجوانان زیر ۱۸ سال رایگان به حساب آورده است. اگر بیمار هستید می توانید از درمانگاه، پزشک معالج و یا یک بیمارستان خصوصی بخواهید که برایتان دعوت نامه پزشکی ارسال کنید.

۵ قانون اساسی بهداشت کانادا :

PUBLIC ADMINISTRATOR یا همان مدیریت عمومی:
بنا بر این اصل باید مقامات دولتی بیمه و خدمات درمانی را بدون هیچ هدف سود جویانه ارائه دهند.

COMPREHENSIVENESS یا جامعیت :
طبق این اصل باید همه خدمات درمانی و پزشکی حتی دندانپزشکی با هزینه بیمه و بدون هیچ هزینه‌ای برای شهروندان انجام گیرد.

UNIVERSALITY یا جهان شمولی:
طبق این اصل میان مهاجرینی که در کانادا اقامت دائم دارند و شهروندان کانادایی هیچ تفاوتی از لحاظ ارائه خدمات درمانی وجود ندارد و به همان نسبت مهاجران خدمات درمانی دریافت می‌کنند.

PORTABILITY یا قابلیت انتقال:
بر طبق این اصل اگر یکی از ساکنان ایالات مختلف کانادا که تحت پوشش بیمه است به ایالت دیگری سفر کند ، بتواند به محض ورود به کانادا از خدمات درمانی در صورت لزوم استفاده کند. (مهاجران نیز از این قانون بهرمندند)

ACCESSIBILITY یا همان دسترسی:
بر طبق این اصل برای بیمه شدگان باید همه خدمات درمانی و بهداشتی به راحتی فراهم و در دسترس باشد.